Χαρτώματα ή Αρραβωνιάσματα

Όταν οι νέοι έφταναν στα δεκαοχτώ τους χρόνια, ή όπως χαρακτηριστικά έλεγαν στο χωριό «όταν εβαρούσε η πούγκα τους», δηλαδή όταν είχαν μαζέψει κάποια χρήματα θεωρούνταν έτοιμοι να αρραβωνιαστούν.  Τότε, οι οικογένειες των νέων άρχιζαν τη αναζήτηση του γαμπρού ή της νύφης, θέτοντας ως βασικά κριτήρια επιλογής «τις συμπάθειες τους, τη γενιά και την οικονομική κατάσταση των συμπεθέρων».

Μετά την  επιλογή τού υποψήφιου γαμπρού ή της νύφης, η προξενήτρα ή σπανιότατα ο προξενητής, αναλάμβανε να μεταφέρει στους μελλοντικούς συμπεθέρους την πρόταση γάμου. Αν η πρόταση γάμου γινόταν αποδεχτή και από την άλλη πλευρά, τότε η ευχάριστη είδηση ανακοινωνόταν σ’ όλα τα μέλη των δυο οικογενειών. Ταυτόχρονα, οριζόταν και η μέρα που θα δινόταν επίσημα η υπόσχεση γάμου.

Αξίζει να σημειωθεί πως οι χωριανοί θεωρούσαν κατάλληλη περίοδο για χάρτωμα την «εβδομάδα αγάπης», μ’ άλλα λόγια τη «βδομάδα που προηγείται της σαρακοστής των Χριστουγέννων».

Την ημέρα της υπόσχεσης γάμου, η οικογένεια του γαμπρού επισκεπτόταν το σπίτι της οικογένεια της νύφης, όπου συμφωνούσαν και την περιούσια που θα προσέφερε η κάθε οικογένεια στο ανδρόγυνο. Η συμφωνία επισφραγιζόταν με τη χειραψία μεταξύ τόσο των συμπεθέρων όσο και του ανδρογύνου. Για τους Αμαρινιότες, το «τόκκα», δηλαδή η χειραψία, των συμπεθέρων αντιστοιχούσε με «λόγο τιμής». Εντύπωση προκαλεί πως το ανδρόγυνο δεν παντρευόταν προτού ολοκληρωθεί το χτίσιμο του σπιτιού, ακόμη κι αν διαρκούσε δέκα χρόνια. Ακολουθούσε ένα μεγάλο φαγοπότι, στο οποίο έπρεπε οπωσδήποτε να είναι παρόντες οι «τατάδες», δηλαδή οι πνευματικοί γονείς του ανδρογύνου.

Γάμος ή «άρμασμα» ή «στεφανώματα»

Ο γάμος αποτελούσε ένα χαρμόσυνο γεγονός, στο οποίο συμμετείχε όλο το χωριό. Στο γάμο προσκαλούσαν από σπίτι σε σπίτι όλο το χωριό προσφέροντας μια «γλυσταρκά», δηλαδή ένα ψωμί βάρους μιας οκάς με μπόλικο σησάμι, το οποίο ζύμωναν σε διάφορα σχέδια. Το κάλεσμα των συγχωριανών αναλάμβαναν οι συμπέθεροι λίγες μέρες πριν από το γάμο.

Την παραμονή του γάμου, παραδοσιακά Σάββατο, οι κάτοικοι του χωριού έπαιρναν στο σπίτι της νύφης το δικό τους «κανίσιη», δηλαδή μερικά τρόφιμα, όπως πατάτες , λάδι, μακαρόνια και οπωσδήποτε  ένα «καλοθρεμμένο ζωντανό κοτόπουλο».Το απόγευμα της παραμονής του γάμου, οι κουμπάροι και οι κουμπάρες, ή αλλιώς «κουμέρες», προσκαλούσαν για άλλη μια φορά τους συγχωριανούς στο γάμο ραντίζοντας τους ροδόσταγμα από «ασημένιες μερρέχες». Σε παλαιότερες εποχές, το απόγευμα του Σαββάτου, γινόταν και το «γέμισμα του κρεβατιού», μ’ άλλα λόγια το «πλούμισμα του» από τους φίλους, συγγενείς και τους κουμπάρους.  Το έθιμο, όμως, αυτό, από τις αρχές του 20ου αιώνα μεταφέρθηκε την Κυριακή το απόγευμα. Το ίδιο βράδυ, στο σπίτι που θα γινόταν το γαμήλιο γλέντι, μαζεύονταν οι συγγενείς και οι φίλοι για να διασκεδάσουν με τη συνοδεία παραδοσιακών οργάνων, όπως βιολί και λαούτο, το χαρμόσυνο γεγονός.

Από το πρωί της ημέρας του γάμου, την Κυριακή δηλαδή, οι Αμαρινιότες άρχιζαν τις προετοιμασίες για το φαγητό. Το μεσημέρι της Κυριακής άρχιζε το στόλισμα της νύφης, το οποίο «συνόδευε» η μουσική των παραδοσιακών οργάνων καθώς και τα εύθυμα τραγούδια των κοριτσιών της Αγίας Μαρίνας. Λίγες ώρες μετά, άρχιζε και το «στόλισμα» του γαμπρού, στο οποίο ήταν παρόν κυρίως άνδρες αλλά και πάλι οι παραδοσιακοί οργανοπαίχτες που χάριζαν ευχάριστες μελωδίες .

Στη συνέχεια, πρώτα ο γαμπρός και έπειτα η νύφη με τη συνοδεία της μουσικής και όλων των συγγενών κατευθύνονταν στην εκκλησία για το ιερό μυστήριο του γάμου. Καθώς οι νεόνυμφοι έβγαιναν από την εκκλησία, οι συγχωριανοί τους «έραναν με άνθη και σιτάρι ή ρύζι», γιατί πίστευαν πως μ’ αυτό τον τρόπο το ζευγάρι θα αποκτούσε  πολλούς απογόνους.

Στο χωριό επέζησε για πολλά χρόνια ένα έθιμο, το οποίο, όπως πίστευαν οι χωριανοί, φανέρωνε αν έγγαμος βίος του ζευγαριού θα ήταν ευτυχισμένος. Σαφέστερα, η μητέρα της νύφης ζητούσε από το γαμπρό να πάρει ένα ρόδι από το πανέρι ή το πιάτο που είχε στα χέρια της. Ο τελευταίος έπρεπε να ρίξει με δύναμη το ρόδι στον τοίχο, προτού περάσει το κατώφλι του σπιτιού. Αν το ρόδι έσπαζε  σε πολλά κομμάτια σήμαινε πως η ζωή του ανδρογύνου θα πλημμύριζε από ευτυχία. Το έθιμο αυτό μετά το1950 σταδιακά εγκαταλείφθηκε.

Αμέσως μετά, ακολουθούσε ένα τρικούβερτο γλέντι με παραδοσιακό φαγητό, πότο και μουσική, το οποίο διαρκούσε μέχρι τις πρωινές ώρες. Την επόμενη μέρα του γάμου, τη Δευτέρα, οι συγγενείς και οι φίλοι επισκέπτονταν το σπίτι των νεόνυμφων για να τους προσφέρουν το γνωστό ως «δευτερκάτικο δώρο». Στη συνέχεια, οι συγγενείς  και φίλοι διασκέδαζαν μαζί με το νιόπαντρο ζευγάρι δοκιμάζοντας εδέσματα που παρασκεύαζαν από πριν οι γυναίκες του χωριού,  όπως «πίττες με μέλι και μακαρόνια».

Το απόγευμα της Δευτέρας, οι κουμπάροι και οι «κουμέρες», προσκαλούσαν και πάλι τους χωριανούς αυτή τη φορά στο «δευτεριάτικο γαμήλιο γλέντι». Το γλέντι αυτό, επισφραγιζόταν με τον παραδοσιακό χορό του γαμπρού και της νύφης, κατά τη δι8άρκεια του οποίο οι παρευρισκόμενοι τους «πλούμιζαν», δηλαδή τοποθετούσαν πάνω στα ρούχα τους χαρτονομίσματα αλλά και διάφορα είδη ρουχισμού, όπως «τσιεμπέρκα», «μαντιλιές» και σεντόνια.

Οι γαμήλιες εκδηλώσεις συνεχίζονταν την Τρίτη αλλά και την αμέσως επόμενη Κυριακή. Κατά τη διάρκεια της τελευταίας, γινόταν ο «αντίγαμος», ο οποίος περιλάμβανε παραδοσιακή μουσική, πλλούσιο φαγητό, καθώς και το «πλούμισμα» του ανδρογύνου.

Έθιμα Χριστουγέννων

Όλες οι νοικοκυρές του χωριού λίγες μέρες πριν τα Χριστούγεννα άρχιζαν τις προετοιμασίες, σαφέστερα, καθάριζαν το σπίτι και έφτιαχναν διάφορες παραδοσιακές λιχουδιές, όπως «δακτυλιές, γλισταρκές, παξιμάδια»

Αξίζει να αναφερθεί πως οι Αμαρινιώτες, οι οποίοι εργάζονταν εκτός χωριού στην Λευκωσία ή σε άλλη περιοχή του νησιού, την παραμονή των Χριστουγέννων κατέφθαναν στην Αγία Μαρίνα.

Την ημέρα των Χριστουγέννων, οι χωριανοί ξεκινούσαν το δρόμο προς την εκκλησία, από τις τέσσερις το πρωί, πιστεύοντας πως θα συναντήσουν «το άστρο της αυγής», με άλλα λόγια το άστρο που οδήγησε τους μάγους στη φάτνη του Χριστού.

Μετά την εκκλησία, οι χωριανοί μαζεύονταν σε ένα συγγενικό σπίτι, όπου έτρωγαν την παραδοσιακή σούπα τραχανά. Στο ίδιο σπίτι, το μεσημέρι απολάμβαναν εύγευστα φαγητά, όπως «κολοκάσι», κρέας και «μανιτάρια του δάσους».

Πρωτοχρονιά

Οι προετοιμασίες για την Πρωτοχρονιά, άρχιζαν από την παραμονή. Συγκεκριμένα, οι νοικοκυρές από τη παραμονή πρωτοχρονιάς ετοίμαζαν τη «βασιλόπιτα»στην οποία τοποθετούσαν ένα φλουρί.

Το βράδυ της παραμονής της Πρωτοχρονιάς, η οικογένεια μαζευόταν γύρω από τη «τσιμινιά» για το καθιερωμένο έθιμο με τα φύλλα ελιάς. Συγκεκριμένα, έριχναν ένα φύλλο ελιάς στην «τσιμινιά», αφού πρώτα εύχονταν «Αϊ Βασίλη βασιλιά, ξέβα πάνω στην ελιά, κόψε μούτες τζιαι κλωνιά να μυρίσει η γειτονιά, δείξε τζιαί φανέρωσε αν μ’ αγαπά ο τάδε ή η τάδε».Αν το φυλλαράκι της ελιάς πηδούσε, σήμαινε ότι το πρόσωπο που ανέφεραν απευθυνόμενοι στον Αϊ Βασίλη τους αγαπούσε.

Το ίδιο βράδυ, οι νοικοκυρές ετοίμαζαν το τραπέζι του Αϊ Βασίλη, στο οποίο τοποθετούσαν «βασιλόπιτα» κόλλυβα, ένα μπουκάλι κρασί με ένα ποτήρι στο πλάι, το πορτοφόλι του νοικοκύρη και ένα κερί αναμμένο. Πίστευαν πως ο Αϊ Βασίλης επισκεπτόταν κάθε χρόνο τέτοια μέρα το σπιτικό τους για να ευλογήσει τη νέα χρονιά. Ειδικότερα, για να τους χαρίσει υγεία, αφθονία προϊόντων, εργασία αγάπη, ευτυχία.

Το πρωί της Πρωτοχρονιάς, τα παιδιά έβρισκαν μέσα στα παπούτσια τους δώρα ή αλλιώς «πουλουστρίνα» από τον Αϊ Βασίλη, την οποία τοποθετούσαν κρυφά το προηγούμενο βράδυ οι γονείς τους. Στη συνέχεια, ο νοικοκύρης του σπιτιού έκοβε την βασιλόπιτα και την μοίραζε στα μέλη της οικογένειας. Ο τυχερός της χρονιάς θεωρούταν αυτός που στο κομμάτι του έβρισκε το φλουρί της βασιλόπιτας. 

Κάλαντα

Την παραμονή των Φώτων ή αλλιώς τα «Κάλαντα» οι χωριανοί μαζεύονταν στην εκκλησία για να πάρουν αγιασμό. Έπειτα, με τον αγιασμό «ράντιζαν τα ζώα τους, τα περιβόλια, τα δέντρα και τα σπαρμένα τους, για να καρποφορήσουν».

Μετά τη λειτουργία, ο ιερέας επισκεπτόταν ένα ένα τα σπίτια του χωριού, κρατώντας στο χέρι το σταυρό και μια «μάτσα», δηλαδή δέσμη, από φύλλα ελιάς για να «καλαντίσει» ή αλλιώς να ευλογήσει με αγιασμό. Οι νοικοκυρές υποδέχονταν τον ιερέα προσφέροντάς του νηστίσιμα φαγητά.

Μια χαρακτηριστική συνήθεια της παραμονής των Φώτων, η οποία επιζεί ακόμα και σήμερα είναι η παρασκευή λουκουμάδων για τους «καλικάντζαρους». Οι «καλικάντζαροι», σύμφωνα με τις λαϊκές παραδόσεις, εμφανίζονται στους συγχωριανούς με μορφή ζώου ή ως τρομακτικοί γέροντες για να τους εκφοβίσουν. Γι αυτό οι νοικοκυρές του χωριού ετοιμάζουν τους λουκουμάδες και τους ρίχνουν στα δώματα των σπιτιών τους με την ευχή: «Τιτσίν τιτσίν λουκάνικο, κομμάτι ξεροτήανο, μασιέρι μαυρομάνικο, να φάτε τζιαι να φύετε»

Καρναβάλι-Απόκριες

Το Καρναβάλι ή αλλιώς οι Απόκριες ήταν μια «εορταστική περίοδος», η οποία διαρκούσε ένα ολόκληρο δεκαήμερο, ειδικότερα από το Σάββατο της Απόκρεω εως τη Καθαρά Δευτέρα. Είναι αξιοσημείωτο πώς από νωρίς του Σαββάτου της Απόκρεω έρχονταν στο χωριό οι απόδημοι Αμαρινιώτες για να εορτάσουν το Καρναβάλι.

Οι νοικοκυρές του χωριού, κατά τη διάρκεια του εορταστικού δεκαημέρου ετοίμαζαν ποικίλα παραδοσιακά παρασκευάσματα, όπως «κοτόπουλο, κουπέπια, παστά» και άλλες νοστιμιές. Τα βράδια, παρέες συγχωριανών μαζεύονταν στα πιο ευρύχωρα σπίτια του χωριού για να διασκεδάσουν και να δοκιμάσουν πλούσιο φαγητό. Η κάθε οικογένεια Αμαρινιοτών συνήθιζε να μεταφέρει τα δικά της φαγητά στο χώρο της συνάθροισης.

Το αποκριάτικό γλέντι, περιλάμβανε πέρα από το φαγοπότι, διασκευαστικά παιχνίδια, ευρηματικές μεταμφιέσεις και εύθυμα τραγούδια. Ένα από τα παραδοσιακά αποκριάτικά παιχνίδια ήταν το γνωστό «παιχνίδι με το αβγό». Συγκεκριμένα, πάνω από το τραπέζι κρεμούσαν ένα «βρασμένο αβγό», το οποίο προσπαθούσαν οι συμμετέχοντες στο παιχνίδι να αρπάξουν με το στόμα. Η όλη διαδικασία προκαλούσε το γέλιο και τα πειράγματα των παρευρισκομένων.

Καθαρά Δευτέρα

Την Καθαρά Δευτέρα παρέες Αμαρινιοτών μαζεύονταν στα «αλώνια» και στα περιβόλια του χωριού. Η Καθαρά Δευτέρα εγκαινίαζε μια μακρά περίοδο νηστειών, η οποία διαρκούσε μέχρι την Κυριακή της Αναστάσεως.

Παλαιότερα, υπήρχε το έθιμο αυτή τη μέρα, μια κοπέλα ντυμένη νύφη πάνω σ’ ένα «στολισμένο γάιδαρο»  να επισκέπτεται όλες τις παρέες που διασκέδαζαν υπαίθρια. Τη μεταμφιεσμένη κοπέλα συνόδευαν η μουσική παραδοσιακών οργάνων, όπως βιολιού και λαούτου, καθώς και τα τραγούδια συγγενών, φίλων και πολλών νεαρών που την ακολουθούσαν.

Σούσες

Οι «Σούσες», ήταν ένα παραδοσιακό παιχνίδι, στο οποίο συμμετείχαν  αποκλειστικά νεαρές κοπέλες. Οι Αμαρινιότισες διασκέδαζαν μ’ αυτό το παιχνίδι τη Κυριακή της Απόκρεω, της Τυροφάγου, της Μεγάλης Σαρακοστής, τη Δευτέρα και την Τρίτη της Λαμπρής κάθε παρέα κοριτσιών κρεμούσε μια «σούσα», δηλαδή μια κούνα, πάνω σε «νεύκα», πιο απλά σε ξύλινη ή σιδερένια δοκό».

Στη συνέχεια, οι κοπέλες κάθονταν συνήθως ανα τέσσερις απάνω στη «σούσα» και αρχινούσαν να κουνιούνται, χάρη στα βοηθητικά σπρωξίματα των νεαρών που βρίσκονταν στα άκρα. Οι κινήσεις τις κούνιας συνοδεύονταν με «λιανοτράγουδα αγάπης, έρωτα, νησιώτικά και θαλασσινά».

Ένα από τα αγαπημένα τραγούδια των Αμαρινιότισων αρχινούσαν με την ευχή:
« Θεέ μου ν’ αρταν οι Λαμπρές να κρεμαστούν οι σούσες
Τζαί να γεμώσουν τα στενά ούλλο μαυροματούσες»

Πασχαλινές εορτές

Στο χωριό οι προετοιμασίες για τους πασχαλινούς εορτασμούς αρχινούσαν την Αγία Βδομάδα. Οι μεν Αμαρινιότισσες, συνήθως την Αγία Παρασκευή ή Άγιο Σάββατο, έβαφαν τα κόκκινα αβγά και παρασκεύαζαν τα παραδοσιακά εδέσματα, τις «φλαούνες». Οι δε Αμαρινιότες μετέφεραν  ξύλα από το δάσος του χωριού «Αδελφοί», για να ανάψουν όσο το δυνατό μεγαλύτερη φωτιά, ή αλλιώς «λαμππρατζιά», το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου που παραδοσιακά έκαιγαν το ομοίωμα του Ιούδα. Επιπρόσθετα, επεδίωκαν να μαζέψουν όσο το δυνατό περισσότερα ξύλα, ούτως ώστε η φωτιά να διαρκέσει μέχρι το μεσημέρι της επόμενης μέρας.

Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου, οι χωριανοί ανέμεναν συγκεντρωμένοι στην αυλή της εκκλησίας  το αναστάσιμο μήνυμα. Λίγο μετά τα μεσάνυχτα, όταν ο ιερέας ψάλλει «Δεύτε λάβετε φως και δοξάστε τον αναστάντα εκ νεκρών», οι χωριανοί ανάβουν λαμπάδες « με φως από το καντήλι της Παναγίας». Κατά τη διάρκεια μάλιστα της αναστάσιμης λειτουργίας, οι Αμαρινιότες  λάμβαναν ευλαβικά τη θεία κοινωνία.

Τις πρωινές ώρες, αμέσως μετά την ολοκλήρωση της θείας λειτουργίας μετέβαιναν στα σπίτια τους, όπου τους «περίμενε» ένα τραπέζι με «σούπα αυγολέμονη, με φρέσκο ρίφι και φλαούνα»

Το μεσημέρι της Αγίας Κυριακής μετά τη «λειτουργία Αγάπης», οι συγχωριανοί κάνουν χειραψία ανταλλάσοντας το μήνυμα της Ανάστασης, «Χριστός Ανέστη» και «Αληθώς Ανέστη».

Στη συνέχεια , οι νέοι του χωριού μαζεύονται στην αυλή της εκκλησίας επιδεικνύοντας τη δύναμη τους συμμετέχοντας σ’ ένα παιχνίδι. Σ’ αυτό το παιχνίδι όσους από τους νέους κατάφερναν να σηκώσουν μια βαριά πέτρα, γνωστή ως «διημζήμι»  θεωρούνταν ως οι πιο δυνατοί νέοι του χωριού.

Ακολουθούσε το πασχαλινό γεύμα, το οποίο περιλάμβανε πλούσιο φαγητό και παραδοσιακό ποτό, όπως «ζιβανία» και κρασί. Το απόγευμα, οι Αμαρινιότες  στην πλατεία του χωριού «Νεύκα», όπου διασκέδαζαν λαμβάνοντας μέρος σε παραδοσιακά παιχνίδια, όπως «τριάππιθκια»,  «ζίζυρος», «ποταμός» «σύκα» και «κατομούγιας».

Αξίζει να σημειωθεί πως  ακόμη και σήμερα, στο χωριό αναβιώνουν τα παλαιά έθιμα της Λαμπρής, όσο και οι πασχαλινές γιορταστικές εκδηλώσεις, χάρη στο έμπρακτο ενδιαφέρον των τοπικών σωματείων – Εθνικός Όμιλος Διγενής, Νέα Γενιά- καθώς και της εκάστοτε χωρητικής αρχής.

Τους πασχαλινούς εορτασμούς σηματοδοτούνε οι γαιδουροδρομίες, οι οποίες καλύπτουν απόσταση τριών χιλιομέτρων, από την πλατεία του χωριού μέχρι το χώρο της εορτής