Παλαιά εκκλησία Αγίας Μαρίνας
Στην καρδιά του χωριού βρίσκεται η παλιά εκκλησία της Αγίας Μαρίνας. Το μικρό αυτό λιθόκτιστο εκκλησάκι πετυχαίνει με τη γραφικότητα και την απλότητά του να προκαλέσει το δέος και τον θαυμασμό στους επισκέπτες.
Αρχιτεκτονικά, η εκκλησία ανήκει στον τύπο των δίκλινων εκκλησιών με αμφικλινή στέγη. Ειδικότερα, η σκεπή της εκκλησίας στηρίζεται πάνω σε ξύλινο σκελετό, ο οποίος καλύπτεται από τετράγωνα κεραμίδια.
Ιδιαίτερα επιβλητικό είναι το λιθόκτιστο καμπαναριό το οποίο ορθώνεται για αιώνες στο πλάι της εκκλησίας. Εσωτερικά, η εκκλησία κοσμείται από εξαίσια φιλοτεχνημένο ξυλόγλυπτο εικονοστάσι το οποίο μάλιστα είναι μερικώς επιχρυσωμένο. Επίσης στο εσωτερικό της εκκλησίας διακρίνονται οι πρώτες ξύλινοι δοκοί του οικοδομήματος.
Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον πως η εκκλησία της Αγίας Μαρίνας τάσσεται στα οικοδομήματα ανεκτίμητης αρχαιολογικής αξίας, γι αυτό άλλωστε έχει κηρυχθεί ως διατηρητέο κτίσμα. Την διαφύλαξη του σημαντικού αυτού εκκλησιαστικού οικοδομήματος ανέλαβε το Κυπριακό Μουσείο.
Αγίασμα
Αξίζει να σημειωθεί πως στο χωριό υπάρχει χώρος με το αγίασμα της Αγία Μαρίνας, το οποίο παραμένει αστείρευτο για αιώνες. Σήμερα, το αγίασμα, βρίσκεται στο χώρο του κοινοτικού πάρκου, νοτιοδυτικά δηλαδή της παλιάς εκκλησίας της Αγίας Μαρίνας. Παλαιότερα, ο χώρος του αγιάσματος θεωρείο δύσκολο σημείο πρόσβασης στο χωριό, επειδή εκεί υπήρχε πυκνή άγρια βλάστηση γεμάτη «από βάτους».
Στο χώρο του αγιάσματος, εντός μιας λιθόκτιστης κατασκευής, τοποθετήθηκε η εικόνα της Αγίας Μαρίνας. Εντύπωση προκαλεί πως το αγίασμα μέσω αγωγού διοχετεύεται στην «υδατοδεξαμενή που χρησιμοποιείται για την κάλυψη των αρδευτικών αναγκών».
Παλαιός νερόμυλος
Ανατολικά του χωριού, υπάρχει παλιός και πετρόκτιστος νερόμυλος. Πρόκειται για τον πρώτο νερόμυλο που κτίστηκε στην κοιλάδα του Περιστερώνα αφού η τεχνική και η αρχιτεκτονική του μας παραπέμπει στον καιρό της Τουρκοκρατίας και στις απαρχές της μετατροπής του χειρόμυλου σε νερόμυλο.
Γεωμορφώματα
Μεταλλεία
Στην Αγία Μαρίνα βρέθηκαν μικρά κοιτάσματα χαλκούχων σιδηροπυριτών χαλκού. Τα κύρια συστατικά των κοιτασμάτων αυτών είναι ο σίδηρος, το θείο, ο χαλκός και σε μικρότερο βαθμό γνωστά ιχνοστοιχεία, όπως ο ψευδάργυρος, ο χρυσός, ο αργυρός και άλλα στοιχεία, όπως κοβάλτιο, νικέλιο
Οι «πλέον αδιάψευστες μαρτυρίες» της μεταλλευτικής δραστηριότητας του χωριού, είναι οι σωροί των αρχαίων σκουριών χαλκού. Σαφέστερα, στην Αγία Μαρίνα ανακαλύφθηκαν σημαντικές ποσότητες σκουριάς, κυρίως στην περιοχή Μαυροβούνι και Αης Τζυρκακός.
Πρέπει να σημειωθεί πως με βάση τις ποσότητες σκουριάς που ευρέθησαν τόσο στην Αγία Μαρίνα Ξυλιάτου, όσο και σ’ άλλες περιοχές έχει υπολογισθεί πως «κατά τη διάρκεια των 3000 και πλέον χρόνων που διήρκησε η μεταλλευτική δραστηριότητα στην αρχαιότητα παρήχθησαν 200.000-250.000 τόνους χαλκού». ΄
Οι διάφορες έρευνες που έγιναν στους σωρούς των σκουριών, εκ των οποίων και στην Αγία Μαρίνα, καταδεικνύουν την ύπαρξη τριών περιόδων αιχμής στην παραγωγή του χαλκού στην αρχαιότητα, την Ύστερη εποχή του Χαλκού , την Κυπροαρχαϊκή μέχρι και Ελληνιστική περίοδο καθώς και την Υστερό- ρωμαική μέχρι και τη Πρωτοβυζαντινή περίοδο.
Επίσης, οι μελέτες αποδεικνύουν πως η μεταλλευτική δραστηριότητα τερματίζεται με την έναρξη των αραβικών επιδρομών το πρώτο μισό του 7 ου αιώνα και ξαναρχίζει στις αρχές 20ου αιώνα. Αρκετοί μάλιστα Αμαρινιότες, αναφέρουν ακόμη και σήμερα πως εργάστηκαν στο μεταλλείο του χωριού.
Μνημείο Σκουριάς
Στην Αγία Μαρίνα Ξυλιάτου υπάρχει ο λόφος ο οποίος αποτελείτε από σκουριά μεταλλεύματος με αυτό να συνεπάγεται ότι εκεί κοντά στο χώρο αυτό υπήρχε μεταλλείο. Πραγματικά ο λόφος αυτός αποτελεί μνημείο για την κοινότητα και από ιστορικής σημασίας αξιοθέατο.
